روزنامه همشهری
سال 23 - شماره 6657
چهارشنبه مورخه 94/7/22
و
سال 23 - شماره 6658
یکشنبه مورخه 94/7/26
صنعت آشیق و ریشه آن به مکتب شامانیزم
بازمی‌گردد و اغلب به صورت شفاهی و سینه به سینه انتقال یافته است. باخیشلیق، اوزانلیق
و ائلجه بیلن از نام‌هایی است که به واسطه توسعه‌های فرهنگی، علمی و اجتماعی به وارثان
این هنر اطلاق شده است. در پی این توسعه در اوایل ظهور اسلام این هنر با شاخصه اوزان‌ها
وارد عرصه می‌شود. «ده‌ده قورقود» نیز از شاخص‌های اوزان‌هاست. این میراث هنری علاوه
بر مهارت کامل در این صنعت در مقام یک پیشوا و آموزگار اوزان‌ها ظهور کرد. اوزان‌ها در واقع قشر با تقوا و امین‌های جامعه
را تشکیل می‌دادند. سروده‌های خود را همراه با نواختن ساز به صورت آواز ایفا می‌کردند.
البته مهم ترین شاخص اوزان‌ها و اصلی‌ترین شرط اوزان بودن، سرودن به شمار می‌آمد. با
ذکر این مقدمه با عاشیق «قربان پورولی علیار» از عاشیق‌های باسابقه استان گفت وگو کردیم.
بخش اول این مصاحبه به شرح زیر است.
تاریخچه ای کوتاه
آشیق قربان با اشاره با تاریخچه کوتاهی از هنر عاشیقی،
گفت: در600-700 سال گذشته و پس از عبور از دوره اوزانی به دوره عاشیقی می‌رسیم که شاخه
دیگری به این هنر اضافه شد. این دسته فقط ایفاگر هنر آشیقی بوده و اغلب از قدرت شعر
سرودن بی‌بهره بودند و سروده‌های استادان این هنر را می‌خواندند. در دوران اخیر و به
طور مشخص نیز در 50-60 سال گذشته آشیق های ایفاگر، ظهور کردند که فقط ایفاگر سولو
بودند و آواز نمی‌خواندند. صنعت آشیقی مکتب به مکتب بوده و هر مکتب برای خود تاریخ
جداگانه‌ای دارد.
آهنگ‌های ساز آشیقی
پورولی علیار با اشاره به آهنگ‌های ساز
آشیقی اظهار کرد: در ایام قدیم به این ساز قوپوز گفته می‌شد که در نوع خود به چندین
دسته تقسیم می‌شوند. دسته «یایلی قوپوز» که با کمان نواخته می‌شد و از یک سیم تشکیل
شده است، معمولا از جنس ابریشم و پرده‌های آن از جنس روده بوده است، این روال توسعه
یافت و سیم‌ها بدان افزوده شده است. پس از کشف آهن، سیم‌های آن به جنس آهن تغییر یافت
و از آن پس ساز عاشیقی در برهه‌های مختلف به نام‌های «قوپوز»، «چؤگؤر»، «تمبورا» و...
خطاب شده است. این ساز در برخی نقاط پیشرفت کرده و توسعه یافته اما در برخی نقاط به
صورت تمبور و قوپوز باقی مانده است. در داستان‌های «ده‌ده قورقود» نیز به 2 نوع ساز
با اسامی «قولجا قوپوز» و «آگچه قوپوز» اشاره شده که اکنون در میان ازبک‌ها، قرقیزها،
قبچاق ها، قزاق‌ها و... مانند شکل قدیمی ساز از 2 سیم؛ در میان قزاق‌ها به شکل تمبورا،
در میان ترکمن‌ها دوتار و در میان ترک‌های خراسان به شکل 4 تار حفظ شده است.
تفاوت‌های مکاتب
وی با بیان این‌که هر مکتب آهنگ‌های مخصوص
خود را دارد، اظهار کرد: اگر ساز عاشیقی را با محوریت آذربایجان بنگریم به سبک‌های
متعددی از جمله سبک شیروان که به صورت گروهی ایفا می‌شود و گروه مرکب از بالابان، ناغارا،
قوشا ناغار، و ساز آشیقی، می‌رسیم. «مکتب بورچالی» در 220 روستای گرجستان شکل یافته
و به صورت تک‌ساز ایفا می‌شود. این مکتب در برخی نقاط دیگر نیز گسترش یافته است که 11 تار در ساز دارد. «مکتب قاراداغ» که در آذربایجان ایران از گسترده
ترین و قدیمی‌ترین سبک‌های عاشیقی به شمار می‌آید، گروه آن از «قاوال و بالابان» تشکیل
می‌شود که این محیط نیز آهنگ‌های مخصوص به خود را دارد.
در کنار این مکاتب ما محیط‌های اورمو، هشترود،
همدان، اراک، ساوه، قم، قوچان و خراسان را نیز داریم که مکاتبی با گستره جغرافیایی
محدود هستند و آهنگ‌های مختص به خود را دارند. در مجموع آهنگ‌های تمامی مکتب‌ها از
هزاران آهنگ تشکیل می‌شود.
آموزش علمی؛ شرط پیشرفت
آشیق قوربان درباره آهنگ‌های مکاتب شیروان،
بورچالی، ارومیه و گنجه، گفت: این مکاتب سازمحور هستند و در جمهوری آذربایجان و برخی
کشورها به صورت علمی و مدرن نیز تدریس می‌شوند. در نتیجه این ساز صورت علمی به خود
گرفته و به مرور زمان جای دیگر سازها را در ارکسترال و سمفونی خواهد گرفت. این مکاتب
در آمریکا و ژاپن نیز طرفدارانی پیدا کرده و با سازهای جهانی در یک سطح قرار گرفته
است. در آینده‌ای نه چندان دور شاهد رقابت این ساز با سایر آلات موسیقی جهانی خواهیم
بود. سولو ساز سازالکترونیکی، اکنون در مراسم، کنسرت‌ها و موسیقی‌های پاپ به جای گیتار
برقی مورد استفاده قرار می‌گیرد و بیش از سایر سازها با استقبال مردم مواجه شده است.
تدوین مکتوب صنعت آشیقی
آشیق قربان با بیان این که در ۲۰ تا ۳۰
سال گذشته حتی در جمهوری آذربایجان نیز ساز آشیقی در گروه‌های موسیقی و ارکسترال‌ها
جایی نداشت، گفت: در سال‌های اخیر ایفاگران چیره دستی در این کشور تربیت شده اند که
در ارکسترال‌های بزرگ می‌نوازند و البته آشیق نیستند. این ایفاگران بسیار چیره دست
هستند که توانسته اند ساز آشیقی را وارد سبک‌های جهانی موسیقی کنند و قطعه‌های بین
المللی سایر اقوام و ملل را بنوازند. پورعلی ولیار درباره توسعه ساز آشیقی از مهم ترین
این پیشرفت‌ها به تدوین مکتب آشیقی به صورت مکتوب اشاره کرد و افزود: در گذشته شاهد
تدوین مکتب در عرصه تار آذربایجانی و کمانچه بودیم که از قدمت ۱۰۰ساله برخوردار هستند
و امروزه در ساز آشیقی این تحول صورت گرفته و مکتب آشیقی بر پایه اصول جهانی موسیقی
تدوین شده است. تحریر نت بر ساز آشیقی آن را به استانداردهای جهانی نزدیک تر و قابلیت
نواختن هر قطعه موسیقیایی از هر ملت را ممکن کرده است که گونه مشابه آن را در تار و
کمانچه شاهد بودیم.
آینده ای روشن
وی درباره آینده صنعت آشیقی نیز اظهار کرد:
من آینده ساز و هنر آشیقی را بسیار روشن ارزیابی می‌کنم زیرا امروزه توسعه یافته و
مورد توجه آهنگسازان بزرگ و مهم تر مردم قرار گرفته است.
نقش رسانه‌ها در رونق صنعت آشیقی
آشیق قربان افزود: اگر ملت ما موسیقی فولکلور
و کلاسیک را به خوبی بشناسد و مبلغان بتوانند این رسالت را تکمیل کنند، هنر و ساز آشیقی
بار دیگر مورد توجه قرار خواهد گرفت.
وی ادامه داد: فرهنگسراها، حوزه‌های هنری،
سمن‌ها و تشکل‌های دولتی و غیر دولتی در انتشار این هنر نقش مهمی دارند و برگزاری جشنواره
ها، سمینارهای علمی و تخصصی در سطوح مختلف می‌تواند تبلیغ و تشویق بسیار مؤثری برای
نوازندگان و دانش آموختگان این هنر باشد.
آشیق قربان اظهار کرد: ضعف تبلیغات مؤثر
از دلایل مهم بی توجهی اقشار و جوانان به این هنر و ساز است و صدا و سیما و رسانه‌ها
ساز و هنر ما را ارائه نمی‌کنند و در نتیجه مردم نیز از قابلیت آن بی خبر هستند. اگر
تبلیغات از سوی نهادها و مؤسسه‌ها صورت بگیرد و به ساز و هنر آشیقی اهمیت داده و این
هنر وارد دانشکده‌ها و هنرستان‌های موسیقی شود، توسعه می‌یابد.
و
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر